سقف گنبد سطوح قوسی سازه ای است معمارانه شبیه نیمکرهای توخالی. تاریخ ساخت گنبد با مواد گوناگون به پیش از تاریخ میرسد. گنبدهای پیش کرده، پیش رونده (به انگلیسی: corbel) در خاور میانهی باستان در ساختمانها و مقبرهها یافت میشود. ساخت اولین گنبدهای فنی پیشرفته در اروپا در انقلاب معماری رومی آغاز شد، هنگامی که رومیها فضاهای بزرگ داخلی معابد و ساختمانهای عمومی، مانند پانتئون را میساختند.
ویژگی های سقف گنبد قوسی
گنبد را میتوان به شکل یک کمان که با چرخش حول محور عمودی مرکزی آن به وجود میآید تصور کرد. همچنین اجرای سقف گنبدهای قوسی شکل، اگر درست طراحی شوند دارای استحکام زیادی هستند و میتوانند فضای زیادی را بدون ستون محافظ پوشش دهند. گنبدهای پیش کرده، پیش رونده (به انگلیسی: corbel) با پیشروی افقی در هر طبقه از دیوار به وجود میآیند به طوری که هر طبقه نسبت به طبقهٔ پایینی بیشتر به داخل متمایل میشود و در پایان کل محوطه در یک نقطه به هم میرسد. گاهی به این نوع گنبد، گنبدنما گفته میشود. گنبد واقعی، گنبدی است که به طور فزایندهای به سمت داخل زاویهدار شده و در نهایت نسبت به پایه گنبد زاویه ۹۰ درجه پیدا میکند.
انواع سقف گنبد قوسی
در سرزمینهایی مثل روم شکل نیمکره را برای گنبد بر میگزیدند و چون میانتار رانش بر منحنی آن منطبق نمیشد ناچار بودند که کنارههای آن را هرچه ستبرتر کنند تا در برابر رانش سدی باشد، در صورتی که معماران ایرانی نیم دایره را برای پوشش مناسب نمیدانستند و شکلهائی نظیر تخم مرغی و هلو چینی و بیضی را انتخاب میکردند که خود به خود میانتار رانش بود و این انتخاب باعث میشد که بتواند ضخامت گنبد را در خاستگاه و پاکار تنها به اندازه یک شانزدهم دهانه بگیرند (که البته هرچه بالاتر میرفت نازک میشد تا به کلاله برسد).
گنبد ساختمانی سهمی شکل روی شبستان مسجدها و امامزادهها، سقف یا پوشش نیمکره. در منطقه کویری ایران مثل کرمان، یزد، کاشان و حتی خراسان خانه هائی که از گل و خشت خام ساخته شده اند گنبدهای گلی دارند.